Beyt-ul Hikme

Abbasi Halifeligi 750'li yillarda Bagdat'ta kurulduktan 100 sene kadar sonra, Bagdat dunyanin ilim merkezi olmustu. Beyt-ul Hikme ( Hikmet, Bilgi Evi) denilen kutuphane, dunyanin en buyuk kutuphanesi haline gelmis, Musluman ilimadamlarinin yaninda, diger inanclardan ilimadamlari da calismalarini yurutuyorlardi.
Halife Memun doneminde, astronomi ilmi icin gozlemevi kurulmus, matematik, tip, kimya, zooloji ( hayvan bilimleri ), cografya, harita bilimleri ile ilgili arastirmalar yapilmaktaydi. Hint, antik Yunan, Pers gibi ulkelerin ilimleri etud edilip calisiliyor ve uzerine yeni buluslar ekleniyordu. 1250 li yillardaki Mogol istilasina kadar da dunyanin ilim merkezi olmaya devam etti.
Ilim adamlari,bilgiye hakikaten susamis insanlar idi. Arapca'ya muthis bir ceviri hamlesi olmus. Antik Yunan'in kiymetli eserleri, halifenin de destek cikmasi ile Arapca'ya cevrilmis. Hatta oyle ki, Avrupa, bazi eski eserleri orjinal dili olan Latince'den degil de, Arapca'dan tercume etmisler. Muslumanlar, o donem, ilmi muhafaza edip gelistirmis, hani bayragi tasimak derler ya, ilim bayragini tasimislar bir muddet...
Ilginctir, bu arastirmalarin arasina Egyptology denen, Misir bilimi de girmis. Hatta Halife Memun, bizzat Giza'da bazi arkeolojik kazi calismalarina da katilmis. Halife Memun'un ilime destegi sinirsiz olmus tabiri yerindeyse. Bizans sarayinin kutuphanesine arastirma ve ceviri yapmak uzere ilimadami bile gondermis.

Yeni Bir Dil, Yeni Bir Dunya Kurmak...

Kendime! Yanlis anlasilmasin, yeni bir dunya kuralim demiyorum. Oyle bir iddianin ici dopdolu, ayaklari yere basan, her yonden donanimli, izan, akil ve beceri sahibi bir iddia olmasi lazim. Sadece kendi adima, kendi zihin dunyam adina konusuyorum. Olaylari anlama ve yorumlamada yeni bir dunya kurmam lazim kendime...
Ibn-i Sina'nin hayatini anlatan bir kitab okudum gecenlerde. Bastan sona degil yalniz, sadece belki bir yilini anlatiyor. 10 yasinda hafiz olmus, 17 yasinda tip egitimini tamamlayip hasta tedavi etmeye baslamis. Horasan, Gurgenc, Isfahan, Hamedan'da ikamet etmis. Bugunku Turkmenistan, Iran sinirlari icinde kalan sinirlarda yasamis daha cok. Hayati ilimle gecmis. Hocalarinin ve saygi duydugu insanlarin arasinda Ebu Sehl adinda hristiyan da mevcut. Bircok bilim dali ile istigal eylemis, felsefe de dahil. Yazdigi Kanun, onyedinci yuzyila kadar Avrupa'nin da onde gelen universitelerinde, tipta temel kitap olarak okutulmus. O donemin siyasi kavgasi, ilime ulasmanin zorlugu, bircok sehir degistirmesi vs gibi sebepler, onu bu ilmi faaliyetlerinden alikoymamis.
Islam milletinin ilk donemlerinde, antik Yunan kaynaklari haril haril etud edilmis. Dusunun, musluman bir kimliginiz var, yedinci, sekizinci veya dokuzuncu yuzyilda yasiyorsunuz. Daha once onunuzde bir musluman alim olarak orneginiz de yok. Siz tutup dunyanin o donemdeki bilimini alip, analiz edip uretmeye basliyorsunuz... Sonraki yuzyillarda da liderligi almislar ilimde. Yuzyillar boyunca da ilime hakettigi deger verilmis ve yukselmis. Son uc-dort yuzyildir bir olu topragi serpilmis uzerimize. Sadece izleyen olmusuz.
..
...
Burada duracagim aslinda. Izlemisler diyecegim. Cunku o donemde yasamadim.
..
Uzun Hikaye diye bir film var, son zamanlarda izledigim en guzel Turk filmlerinden idi. Mustafa Kutlu'nun hikayesinden uyarlanmis. Orada dedigi gibi, bir uzun hikaye de biz yazalim...
Simdi kalem kagit bizde. Nefes alip verme sirasi bizde. Gorme sirasi bizde. Akil, bizde. Sahada biz variz omur yettigi muddetce...
Yeni bir bakis lazim bana. Sadece 'bakmak' ile kalmayacak bir bakis... Idrak edebilecek bir bakis lazim. Forvet oyuncusu biziz bu sahalarin... "Biz var ya biz, ne millet idik" kliselerinden kurtulmak lazim. Hemen her milletin bir basari oykusu vardir. Kimilerinin oykuye ihtiyaci yoktur, ani yasiyordur ve o anda zaten basarilidir. Eskinin topragini atmak lazim. Eskinin topragini atarken, acaba saygisizlik mi ediyorum diye dusunmemek lazim, koklerimden kopuyor muyum acaba diye dusunmemek lazim. Oz, ayni olduktan sonra kendimizi acabalara, korkulara teslim etmemek lazim. Yeni bir dunya kurmam lazim kendime...
Klise kahramanliklardan uzak durmak lazim... "Kahraman" olma iddiasindan da en uzak noktaya kacmak lazim aslinda.
Yeni bir baslangic lazim...

Okumak...

Ibn-i Sina, Aristo'nun Metafizik kitabini 40 sefer okumus. Ibn'i Sina'dan bahsediyoruz, 10 yasinda hafiz olmus, son derece zeki bir insan... Ve bir kitabi 40 sefer okuyor! Ve yine tam anlayamamis, Farabi'nin bu kitap uzerindeki serhini (aciklama) okuduktan sonra anlayabilmis tam olarak. Ama anladiktan sonra da, herhalde artik kazinmistir beynine.
Mehmet Akif de, bir kitabi dort sefer okuduktan sonra 'okudum' dermis diye bir rivayet var.
Bilenler bilir, tipta uzmanlik sinavi, TUS a calisanlar, on kusur ders kitabini tekrar tekrar okurlar. Tahmin diyorum ki, ortalama uc tekrar yapar cogu kimse. Ama bunun yaninda bes-on tekrar yapanlar da vardir. Bu durumda bile, bilgiler kalici olamayip birkac sene icinde hafizadan silinip gidebilir.
Fakultede, nefroloji profesorumuz, hocamiz Tevfik Ecder'e bir gun sormustum, " Ders calisiyorum, okuyorum ama bir muddet sonra unutuyorum" demistim. Tevfik hoca, bildigim kadariyla, fakultede ogrenci iken hic ders kacirmamis ve derece ile mezun olmus. Hoca, bunca senedir, dersini de anlattigi halde kendisinin de ara ara acip okudugunu soylemisti.
Bir kere okuyup birakmak olmuyor herhalde. Emek verip, uzerinde kafa yorarak, tekrar tekrar okumak gerekiyor...

5000 Dolarlik Program

Kisaca deginmek istedigim birkac sey var. Tibbi alanda arastirma, bazen cok pahaliya mal olabiliyor. Bilgi, alinip satilan bir deger olmus. Oncomine adinda bir database (bilgi bankasi) var. Bir nevi bilgisayar programi gibi. Onceden kendi basina bir websitesi imis ama yakin zamanda bir biyoteknoloji sirketi satin almis. Oncomine'in islevi, simdiye kadar kanser genetigi konusunda yapilmis olan calismalarin sonucuna ulasabiliyorsunuz. Aslinda, bu sonuclari Pubmed erisimi olan bilgisayardan da gorebilirsiniz ama, Oncomine'in yaptigi, bu bilgileri analiz edip o sekilde sunmasi. Yani mesela prostat kanseri konusunda, hangi gen mutasyona (degisiklige) ugramis, bunu ogrenmek istiyorsunuz. Pubmed sitesine girip "prostate cancer mutation" diye arama yaptiginizda 3500 kusur calisma-makale cikiyor karsiniza. Hepsini tek tek gozden gecirip, degerlendirmek cok zor. Ama Oncomine, bilgisayar programlari kullanarak, bu bilgiyi onunuze seriyor. Tabii Oncomine'in tum ozelliklerini kullanmak icin, ucretli kismina uye olmaniz lazim. Gucumun yeteceginden degil de, merak edip baktim. Senelik 5000 dolar imis.
Bilginin elle tutulur bir degeri de oldugunu nasil da gosteriyor...

Los Angeles Hatiralari - 4

Bir sehre ilk gittiginizde, anlatacak cok seyiniz vardir. Zamanla alisirsiniz, olani, farkli gormediginiz icin anlatacak birsey kalmaz.
Bir yandan da, alismak guzel oluyor, insan kendini daha guvende ve rahat hissediyor. Markette daha rahat konusuyor, belki ufak tefek sohbete de dahil oluyorsunuz. Insanlara cogu seyi artik ikinci defa sorma ihtiyaci hissetmiyorsunuz vs...
Gecen sene, bazen yanimdaki arkadaslar soylerlerdi, marihuana koktu diye. Bazen araba ile giderken, ya da bir yerden gecerken boyle derlerdi ama, henuz o kokuyu ayirt edemiyordum. Sonradan karsilastikca artik daha iyi ayirt edebilir oldum. Marihuana, yani esrar icenlere bazen rast geliyorum. Ozellikle downtown, yani sehrin eski merkezinde veya ekonomik seviyenin asagi oldugu yerlerde karsilasabiliyorsunuz. Surtunup isinmis ya da hafif yanmis kumas ya da plastik gibi bir kokusu var. Bazen otobuste ya da yanimdan gecen birilerinin uzerinden o kokuyu alabiliyorum.
Amerika'nin bazi eyaletlerinde satisi yasal hale gelmis. Kaliforniya'da yasal degil ama bayagi kullananan var. Insanlar, sirt agrisindan dolayi rapor yazdirip sonra bu raporla marihuana aliyorlarmis, muhtemelen cogu boyle bir yasal dayanaga ihtiyac duymadan aliyorlardir...
Downtownda, The Last Bookstore adinda bir sahaf kesfettim. Buyuk, ici kitap dolu, otantik bir havasi var. Eger aradiginiz kitabi bulabilirseniz fiyatlar cok uygun. Bir kac hafta arka arkaya gittim. Firsat olur da, fotograf cekebilirsem eklerim onlari da. Simdilik netten bir iki tane buldum, onlari koyayim.

Gen Sifresi Cozuldu!

Diye baslayan haberlere pek inanmayin derim.
Gen sifresi cozuldu ne demek? Insanin zaten gen haritasi cikarilmis, orada ne yazdigi biliniyor. Isterseniz kendiniz de birkac bin dolar karsiliginda 3 trilyon civarindaki genlerinizi okutturabilirsiniz. Mesele, orada yazanin ne anlama geldigi.
50 sene once, Watson ve Crick DNAnin yapisini acikladiklari zaman, hayatin sifresi bulundu denmisti. Evet, canliligi olusturan ve hucreyi "yoneten" sifrenin yapitasi cozulmustu. Ama bugun geriye donup baktigimizda, sahsim adina konusuyorum, baktigimda, aslinda sifrenin henuz cozulmemis oldugunu goruyorum. DNA dizilmini bilsen de, DNA nin olusturdugu genlerin ne ise yaradigini bilmen gerekiyor. Her hucrede veya hucre grubunda degisik gen dizileri aktif oluyor vs vs...
Yani sadece genle is bitmiyor. Haber sitelerindeki bilimle alakali cikan haberler, ozellikle verilis sekli itibari ile gerceklikten cok uzakta. Muhabirlerin cogu, nasil okuyup anlayacagini bilmiyor ama bir sekilde "haber" "degeri" kazandiracak sekilde aktarmayi biliyorlar.
O yuzden, pek kulak asmayin derim.

Makale Nasil Yazilir? - 2

Makalenin ilk taslagi ciktiktan sonra, belki de asil ugrasiracak kismi baslar... Tarzan ingilizcemi, Sheakspere ( dogru yazdim mi bilmiyorum ) ingilizcesine cevirmek bayagi zaman alacak, tekrar tekrar yazmayi gerektirecek. Giris kisminda, calismanin neden yapildigini anlatmak icin, guzel bir aciklama gerekiyor. Bu da, belki yirmi otuz makaleye atif demek. Tabii, onune gelen makaleye atifta bulunamayacagin icin, yuzlerce makalenin taranmasi demek...
Bazen, calismada yer alan bir proteinin neden kullanildigini veya islevini anlatmak icin onlarca makaleye goz atip, iclerinden anladigimizi, tabii koplaya yapistir yapmadan kendimizce anlatmak gerekiyor.
Bir de, yazdiginiz makaleyi hangi dergiye gondereceginiz meselesi var. Bazi dergiler bayagi gozde, Science ya da Nature gibi. Impact Factor dedikleri birsey var, derginin bilimsel agirligini gosteriyor. Yanlis bilmiyorsam Science 20 civarinda olmasi lazim. Bizim gonderecegimiz dergi muhtemelen 4-5 civarinda olacak. Biraz agirdan almaya basladim yazi isini, bir an once toparlamam lazim.
Vesselam...